*बालपणीच्या आठवणी* *विज्ञान विषयाचे गुरुजी* *वसंत सिताराम टेंकाळे सर* "सर्वजण रांगेत चला, कोणीही गडबड करणार नाही," असा आवाज कानावर पडताचं मी भानावर आलो. आठवीची सर्व मुले रांगेत प्रयोगशाळेत गेली.सर्वांनी आपल्या पायातील वहाणा प्रयोगशाळेबाहेर रांगेत ठेवल्या.माझे लक्ष प्रयोगशाळेतील फलकाकडे गेले. त्यावर एक अत्यंत सुबक आकृती काढली होती. त्याच्या बाजुला प्रयोगाची क्रमवार कृती दिलेली होती.वायुपात्र, काचेचे भांडे,काचेच्या नलिका, स्टँड, गोल बुडाचा चंबु विविध साहित्यांना नावे दिलेली होती. अजुनही त्या फलकाचा फोटो मी डोळ्यात साठवुन ठेवला आहे. प्रयोगशाळेतील एका शास्रज्ञाचा चष्मा सरांच्या चष्म्यासारखा दिसत असे.मी मित्राच्या कानात कुजबुजलो अरे, सर आज आपणास नवीन प्रयोग दाखवणार आहेत वाटतं? तेवढ्यात कोप-यात लोंबणा-या व कडीला टांगलेल्या हाडाच्या सापळ्याकडे माझे लक्ष गेले.पुर्वी प्रयोगशाळेत खरेखुरे ओरीजनल हाडाचे सापळे असत.मुले त्याच्याकडे पाहुन चर्चा करत.टेंकाळे सर खादीचा हाफ शर्ट घालत.पुस्तक हातात न घेता सर शिकवत असत.प्रयोगशाळेत बसल्यानंतर सर कधी कधी पुस्तक वाचताना डोळ्यावर चष्मा घालत परंतु स्पष्टीकरण देताना चष्मा काढुन देत असत.संकल्पना बारकाईने समजावुन सांगत.फलकावर व्यवस्थित सुवाच्च अक्षरात लेखन करत.वक्तशीरपणा, शिस्त,संयम,शांत गंभीर तितकाचं मोकळा स्वभाव.सरांना मी एक मिनिट सुद्धा वर्गात उशीरा आल्याचं पाहिलेलं आठवत नाही.विज्ञान विषयाचा सरांना खोलवर व तपशीलवार अभ्यास होता .मी आठवीला असताना सर रसायनशास्त्र, जीवशास्त्र, भौतिकशास्त्र असे तीन विषय शिकवत . सरांचे तीन विषयांचे अभ्यासक्रम संपवण्याचे संतुलन कमालीचे होते.सर वर्गात आल्यानंतर पीन ड्रॉप सायलंस असे.सरांना बहुतेक सर्व संकल्पना तोंडपाठ होत्या.जीवशास्रातील सर्व संकल्पना सांगताना काचेच्या पात्रात ठेवलेले मॉडेल्स दाखवत. तारामासा, समुद्री जीव,शॅमेलीयन सरडा,बेडूक,साप,असे विविध प्राणी काचेच्या उभ्या बरणीत ठेवलेले असत.कान व डोळा याची संरचना शिकवताना सर मॉडेल सोबत ठेवत.सर काळ्या शाईच्या पेनने लिहित.त्यांचे हस्ताक्षर अत्यंत चांगले होते. वर्गात गडबड करणा-या मुलांचा ते समाचार घेत.कृती करा ठोंब्यासारखं बसु नका अस सांगत.कधी - कधी विनोदही करत.बावळटांनो,गधडीच्यांनो,ठोंब्यानों,जिलेबीचं ताट हे शब्द ऐकुन मला खुप हसु येई. " हे पहा मुलांनो.आज आपण प्रयोगशाळेत ऑक्सीजन वायु तयार करुन त्याच्या विविध गुणधर्मांचा अभ्यास करणार आहोत." पाच ते सात मिनिटात सरांनी ऑक्सीजनचा शोध कोणी लावला त्याचे विविध उपयोग व महत्त्व सांगितले. प्रयोगाचे नाव, प्रयोगास लागणारे साहित्य,प्रत्यक्ष कृती,निष्कर्ष सर्व काही फलकावर होते त्याचं सरांनी वाचन करुन घेतलं.मुलांचा सहभाग घेऊन ऑक्सीजन कसा तयार करतात हे प्रत्यक्ष कृती करुन दाखवलं. गटकार्य देऊन प्रत्येक गटाला ऑक्सीजन वायु पात्रात जमा कसा करावा? याचे प्रात्यक्षिक दाखवलं. ऑक्सिजन ज्वलनास मदत करतो म्हणजे नेमकं काय होतं? ऑक्सीजनने भरलेल्या वायुपात्रात हुंगल्यास तरतरी का येते? निळ्या व तांबड्या लिटमसवर वायुचा काय परिणाम होतो?रंगहीन, गंधहीन, चवहीन अशा विविध मुद्द्यांवर चर्चा घडवुन आणली. जगण्यासाठी मासे पाण्यात विरघळलेला ऑक्सिजन घेतात.हे ही सांगत.सुक्ष्मदर्शक यंत्राचा वापर करुन स्पायरोगायरा, म्युकर ची रचना दाखवत. प्रयोग संपल्यानंतर आम्ही सर्वजण रफ वहीत फलकावरील मजकुर लिहुन घेत असु.दुस-या दिवशी प्रयोगवहीत पुन्हा फेर लिहुन तपासण्यासाठी सर्वांच्या वह्या सरांच्या प्रयोगशाळेतील टेबलावर ठेवत असु.काय चुकले? काय बरोबर? याची तपशीलवार माहिती सर वह्या तपासुन देत.सर महिन्यातुन प्रत्येक विषयाचा गृहपाठ देत.सर्वात चांगली आकृती कोण काढतो? यासाठी आम्हा मुलांमध्ये चुरस असे. दरवर्षी मकरसंक्रांती दिवशी सरांचे अत्यंत चांगले माहिती देणारे व्याख्यान असे.सर मकर संक्रांतीचे वैज्ञानिक महत्त्व समजावुन सांगत.सर शाळेतील मुलांमध्ये वैज्ञानिक जाणिवा निर्माण करण्यासाठी विविध परीक्षांचे आयोजन करत.सर अंनिस मध्ये काम करत.शाहु कॉलेज मध्ये नियमितपणे बैठकीला जात.डॉ. नरेंद्र दाभोळकर सर सरांशी बोलत चर्चा करत.डॉ.अनिरुद्ध जाधव,माधव बावगे तिथं दिसत.पुढे शाळा शिकुन मी महाविद्यालयात गेल्यानंतर डॉ.नरेंद्र दाभोळकर सरांना भेटावयास गेलो होतो.त्यांचे अप्रतिम व्याख्यान ऐकण्यास टेंकाळे सर सफारी ड्रेसमध्ये आले होते.त्यांचा तो आनंदी, हसरा,प्रसन्न चेहरा पाहुन खुप आनंद वाटला होता. सेवानिवृत्तीनंतर सरांच्या चेह-यावरील समाधान पाहुन खुप धन्यता वाटली.ज्ञानावर प्रचंड निष्ठा असणारे,अत्यंत तळमळीने विद्यार्थ्यांना अध्यापन करणारे,कडक शिस्तीचे तितकेचं प्रेमळ,कालानुरुप परिवर्तनास सामोरे जाणारे व स्वत: मध्ये अगोदर बदल स्विकारणारे विवेकवादी टेंकाळे सर आज बालपणीच्या आठवणीत खुप आठवतात. कृतज्ञ मी कृतार्थ मी. *शब्दांकन* *श्यामसुरेश गुमानगिर गिरी मु.पो.लामजना ता.औसा* *बालपणीच्या आठवणी*